آنچه می خوانید خلاصه کتاب احکام موسیقی (مطابق با احکام 10 تن از مراجع عظام تقلید) است. معرفی این کتاب در ادامه می آید. نهایت تلاش خود را کرده ام تا چیزی از کلام مراجع عظام تغییر نیابد. تلاش بر این بوده که دسته بندی بهتری از محتویات کتاب صورت گیرد. در ادامه آن نیز منابع اطلاعاتی موجود درباره «موسیقی» و «غنا» در دانشگاه امام صادق (ع) فهرست می شوند.

حمید درویشی شاهکلایی؛ دانشجوی نیمسال هفتم رشته معارف اسلامی، فرهنگ و ارتباطات

 معرفی مختصر کتاب: مجموعه پرسشها و پاسخهای دانشجویی دفتر22؛ احکام موسیقی، به ضمیمه رقص و قمار؛ دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها. (مطابق با نظرات 10 تن از مراجع: حضرات آیات بهجت، تبریزی، خامنه ای، سیستانی، صافی، فاضل، نوری همدانی، مکارم، وحید خراسانی و امام خمینی ره) به اهتمام: سید مجتبی حسینی؛ دفتر نشر معارف.

موسیقی واژه ای یونانی معادل غنا

الف) اصوات و نغمه های موزون طبیعت و اشیا و حیوانات مثل صدای برگها هنگام باد و آواز پرندگان

ب) آواز خوش حنجره آدمی

ج) صدای آلات موسیقی

تفاوت موسیقی و غنا در فقه:

غنا: آواز حنجره آدمی که در گلو چرخیده (چهچهه) و ایجاد سرور و وجد می کند و متناسب مجالس لهو خوشگذرانی است.

موسیقی: صدای آلات موسیقی (البته در متون دینی به جای واژه موسیقی از واژه های غنا، لهو، ملاهی و مصادیق آلات موسیقی مثل دف، مزمار، معزف (تار)، عود، طبل، تنبور و ... استفاده شده.)

در قرآن و حدیث:

در قرآن تصریحی نسبت به غنا نشده ولی با توجه به احادیث ذیل برخی آیات، حرمت غنا به خوبی اثبات می شود. (آیات 30 حج، 1 لقمان، 72 فرقان، 3 مومنون؛55 قصص که در آنها از کلماتی چون «لهو»، «لغو» و «زور» تفسیر به غنا شده. البته غنا تنها مصداقی از لهو، لغو و زور است و تفسیر به آن محدود نمی شود.)

موسیقی در نگاه شیعه و سنی:

تمام فقهای شیعه: غنا حرام است؛ البته در مصادیق آن اختلاف است.

تفاوت دو فقیه شیعه (فیض کاشانی و محمدباقر سبزواری): یک دسته از آوازها را از اصل غنا استثنا کرده اند و حلال دانسته اند و آن غنا و آوازی است که در قالب اشعار و مراثی مذهبی و یا قرآن و ذکر بوده و از خدا و بهشت یاد شود.

تمامی فرقه های اهل تسنن: اصل غنا به تنهایی حلال است و آنچه از محرمات همراه آن انجام می گیرد، آن را دچار مشکل و حرمت می سازد.

فلسفه حرمت موسیقی (لهوی) و غنا:

1.       گرایش به فساد: الغناء رقیه الزناء. الغناء یورث النفاق و ... .

2.       غفلت از یاد خدا: لهو الحدیث(31لقمان)

3.       زیان بخشی غنا بر اعصاب: (به گواهی پزشکان. ر.ک: عبدالکریم عکاس، الغنا فی الاسلام، ص151)

توجه: در اسلام لهو به صورت مطلق حرام نیست؛ بلکه فقط لهو حرام مورد مذمت است. (لهو غیر حرام مثل بازی با تسبیح یا ریش، شنا، بافندگی برای زنان و ...)

آیت الله بروجردی: لهو حرام آن است که انسان را از حالت اعتدال و طبیعی خود بیرون آورد و باعث کاهش و یا سلب جدیت عقل شود.

شبهه1: دف و دایره در عروسی دختر پیامبر و یا بازگشت پیروزمندانه از جنگها

1.       این احادیث در کتب اهل سنت و ضعیف و غیر معتبر و سازگار با مذهب آنان است.

2.       در مقابل در کتب شیعه، روایات معتبر مبنی بر حرمت غنا وجود دارد.

3.       در صورت اعتبار این احادیث، (=تعارض احادیث) باید به قواعد فنی آن (=علم اصول) مراجعه کرد. در نتیجه با عمل به مرجحات (که یکی از آنها ناسازگاری با فتوای اهل تسنن است!) روایت مطابق نظر اهل تسنن کنار گذاشته می شود و به آن عمل نمی شود.

4.       چیزی در که در تاریخ و احادیث معتبر آمده صرفا دستور پیامبر به زنان مبنی بر اظهار خوشحالی است که موجب خشم خدا نشود. مثل اشعاری که عایشه و دیگران در فضیلت حضرت زهرا سروده اند و مسئله دف و دایره دراحادیث بدون سند و اعتبار آمده.

شبهه 2:  موسیقی به عنوان علم است؛ بهتر نیست که فقها (که نه جزء عرف هستند و نه متخصص موسیقی) نظر ندهند؟

وظیفه فقیه تشخیص حکم است نه تعیین موضوع و مصداق موسیقی حرام. تشخیص آن با مکلف است.

1.       بسیاری از مصادیق موسیقی حرام،  طوری است که همه آن را درک می کنند و فقیه هم نظر عرفی خود را به عنوان یک فرد مکلف همانند دیگران بیان می کند.

2.       فقها هم همیشه در رساله ها تشخیص موسیقی حرام را بر عهده عرف عام گذاشته اند؛ نه فقیه و نه کارشناس موسیقی.

3.       عرف متدین و متشرع، موسیقی لهوی را به خوبی می شناسد؛ هر چند از اصول و قواعد آن خبر نداشته باشد؛ همانگونه که قواعد قمار را نمی داند. پس نیاز نیست که کسی از قواعد دقیق و پیچیده علم موسیقی آگاهی داشته باشد تا بتواند فتوا صادر کند. (البته بسیاری از فقیهان از علم موسیقی و رموز و دقایق آن آگاهی داشته اند.)

آلات مختص: آلاتی که نوعا در لهو و لعب به کار رفته و با آن آهنگ های مناسب مجالس فساد و رقص نواخته می شود. هیچ منفعت حلالی ندارند و استفاده از آن در هر حال اشکال دارد.

آلات مشترک: آلاتی که می توان با آن آهنگ های حلال و حرام نواخت. استفاده از آن به طور لهوی و مطرب مناسب با مجالس یاد شده حرام است. در غیر اینصورت اشکال ندارد.

فقها در تشخیص مصداق آلات مشترک و مختص اختلاف دارند.

توجه: نواختن آلات مختص به لهو در هر حال حرام است ولی گوش دادن به آهنگهایی که از این نوع آلات (مختص) تولید می شود، تنها درصورت مناسب بودن با مجالس لهو و خوش گذرانی حرام است.

مطرب بودن موسیقی: طرب به حالت سبک عقلی گفته می شود که در اثر شنیدن آواز یا آهنگ در روان آدمی پدید می آید و از حالت اعتدال خارج می کند.این امر اختصاص به شادی ندارد. چه در باب شادی و چه در باب غم، غلبه هوای نفس و تهییج افکار باطل و تحریک شهوات نیز ملاک حصول غناست.

لهوی بودن موسیقی: سازگاری و همنوایی آواز و آهنگ نواخته شده با مجالس فساد و خوش گذرانی است.

تمامی مراجع «لهوی بودن» را جزء و قید اصلی موسیقی حرام می دانند؛ ولی در قید «طرب انگیزی» اختلاف است. یعنی: 1. برخی هر دو مشخصه را لازم می دانند تا حرام شود. (مثل آیات عظام امام، بهجت، خامنه ای، صافی، فاضل و نوری) برخی: نیازی به طرب  انگیزی نیست تا حرام شود. یعنی ملاک حرمت موسیقی لهوی بودن آن است. (مثل آیات عظام سیستانی، تبریزی، مکارم و وحید) 2. گاهی (در کلام و عبارات فقها) مقصود از مطرب بودن، لهوی بودن است!

تذکر:1. آیت الله صافی گوش دادن به «آهنگی که از نواختن آلات موسیقی تولید می شود» را حرام می داند. هم چنین ایشان نواختن و استفاده از موسیقی را به طور مطلق حرام می دانند.
2. آیت الله بهجت: نواختن آلات موسیقی (حتی مشترک) حرام است ولی استماع آن تنها اگر لهوی باشد، حرام است.
3. سایر مراجع: نواختن آلات مختص جایز نیست و نواختن آلات مشترک به منظور منافع مشروع و حلال اشکال ندارد.

مجلس لهو و لعب: مجلسی که برای عیاشی و هوسرانی و رقص و پایکوبی تشکیل شده و نزد عرف متدین مجلس گناه محسوب گردد.